Η διαδρομή ξεκινάει από το μοναστήρι των Αγίων Πατέρων και ακολουθώντας τον ασφαλτόδρομο για διακόσια περίπου μέτρα, φτάνουμε στην είσοδο του μονοπατιού, όπου υπάρχει και η πληροφοριακή πινακίδα.
Πληροφορίες
Θέση: Κεντρική Χίος Είδος: Πεζοπορία σε παλιό λιθόστρωτο δρόμο.
Βαθμός Δυσκολίας: Εύκολο Μήκος διαδρομής: 1.414 μ.
Χρόνος: 30΄ - 45΄ περίπου Πόσιμο νερό στη διαδρομή: Ναι
Μέγιστο/ελάχιστο υψόμετρο: 635 μ. / 449 μ. Υψομετρική διαφορά: 186 μ.
Προτεινόμενο σημείο έναρξης: Αγ. Πατέρες
Το ευδιάκριτο μονοπάτι μετά από λίγα μέτρα δίνει τη θέση του στον παλιό λιθόστρωτο δρόμο, πολύ καλά διατηρημένο και σχετικά φαρδύ, που στηρίζεται σε επίσης καλοδιατηρημένη ξερολιθιά. Σχεδόν σε όλο το μήκος της διαδρομής διατηρούνται τα πέτρινα σκαλοπάτια που εξομαλύνουν την κλίση του πρανούς και προσφέρουν ικανοποιητική βατότητα. Η διαδρομή περιλαμβάνει αλλεπάλληλους ελιγμούς που καταλήγουν στο μοναστήρι της Νέας Μονής.
Καθ’ όλη σχεδόν τη διαδρομή, βλέπουμε από ψηλά το κτιριακό συγκρότημα της Νέας Μονής και αντικρίζουμε απέναντι μας το όρος Πένθοδος και την Ιερά Μονή του Αγίου Μάρκου που είναι κτισμένη στην κορυφή του. Η θέα προς την πόλη της Χίου και τα μικρασιατικά παράλια είναι μοναδική. Στα ψηλά σημεία της διαδρομής το έδαφος είναι βραχώδες, με αραιή βλάστηση και υπολείμματα καμένων πεύκων, ενώ σε πολλά σημεία είναι εμφανής η φυσική αναγέννηση του δάσους.
Όσο κατηφορίζουμε, η βλάστηση πυκνώνει. Στις άκρες του μονοπατιού βλέπουμε κουμαριές, αγρέλους, κληματσίδες, ρίγανη, αστυφίδες και πολλές φυσικά αναγεννημένες ομάδες μικρών ατόμων τραχείας πεύκης. Κοντά στη Νέα Μονή το τοπίο αλλάζει, καθώς υπάρχουν καλλιέργειες ελιάς και ψηλά κυπαρίσσια. Πριν καταλήξουμε στο ιστορικό μοναστήρι, που σηματοδοτεί και το τέλος της διαδρομής, περνάμε μπροστά από το εκκλησάκι του Αγίου Λουκά, το οποίο αποτελεί τον κοιμητήριο ναό της Νέας Μονής.
Άγιοι Πατέρες: Η Μονή χτίστηκε στην σπηλιά όπου οι τρεις μοναχοί, στους οποίους οφείλουμε την ίδρυση της Νέας Μονής, Νικήτας, Ιωσήφ και Ιωάννης, ορκίστηκαν να αφιερωθούν στην χριστιανοσύνη. Το 1688 η σπηλιά δόθηκε στον μοναχό Ιερεμία, από την Κρήτη, ο οποίος ίδρυσε τον ναό. Το 1868, ο ιερομόναχος Παχώμιος, από το χωριό Ελάτα της Χίου, ζήτησε τα κτίσματα και τα μετέτρεψε στο μεγαλύτερο μοναστικό κέντρο του νησιού. Στη μονή απαγορεύεται η είσοδος για τις γυναίκες, μετά τη δύση του ηλίου.
Νέα Μονή: Ίσως το επιφανέστερο μνημείο των μεσαιωνικών χρόνων στη Χίο, ιδρύθηκε στα μέσα του 11ου αι. με βυζαντινή αυτοκρατορική χορηγία. Η ίδρυση της Μονής συνδέεται με μοναστική παράδοση, σύμφωνα με την οποία στη θέση όπου κτίσθηκε το Καθολικό είχε βρεθεί από τρεις Χιώτες ασκητές θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, κρεμασμένη σε κλάδο μυρσίνης.
Οι ασκητές Νικήτας, Ιωάννης και Ιωσήφ, προφήτευσαν ότι ο εξόριστος τότε στη Λέσβο Κων/νος Μονομάχος θα ανέβαινε στον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης και σε αντάλλαγμα της προφητείας τους, απέσπασαν από τον μελλοντικό αυτοκράτορα την υπόσχεση πλουσιοπάροχης δωρεάς για την ανέγερση ναού στη θέση της μυρσίνης. Μετά την ανάρρηση του Μονομάχου στο θρόνο, η υπόσχεσή του πραγματοποιήθηκε και τότε ανοικοδομήθηκε το Καθολικό και στη συνέχεια διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος της Νέας Μονής, έργο καλλιτεχνών της Κωνσταντινούπολης, αποτελεί μία από τις κορυφαίες δημιουργίες των εικαστικών τεχνών στον ελλαδικό χώρο κατά το Μεσαίωνα. Το 1049 έγιναν τα εγκαίνια του ναού και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν μετά το θάνατο του Μονομάχου το 1055, επί της βασιλείας της Θεοδώρας (1055-1056). Στο μοναστηριακό συγκρότημα που τειχίζεται με υψηλό περίβολο και προστατεύεται από αμυντικό πύργο στη ΒΔ γωνία, ακολουθείται η τυπική διάταξη των κτηρίων στα μοναστήρια των βυζαντινών χρόνων: στο μέσο, ελεύθερο από όλες τις πλευρές στέκει το Καθολικό, η κύρια δηλαδή εκκλησία της μονής, ενώ σε μικρή απόσταση από αυτό βρίσκεται η Τράπεζα, ο χώρος κοινής εστίασης των μοναχών στο κοινοβιακό σύστημα. Ο υπόλοιπος χώρος καταλαμβάνεται από άλλα κοινόχρηστα κτήρια και κυρίως από πτέρυγες κελιών, που χρονολογούνται στον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα. Από το αρχικό συγκρότημα του 11ου αιώνα, διατηρούνται σήμερα το Καθολικό, η κινστέρνα (δεξαμενή), ο πύργος, τμήμα της Τράπεζας και ο ναός του Αγίου Λουκά στο κοιμητήριο της μονής, εκτός του τείχους.
Το Καθολικό αποτελείται από τον κυρίως ναό, τον εσωνάρθηκα και τον εξωνάρθηκα, κτίσματα του 11ου αιώνα, το διμερές πρόσκτισμα και το νέο κωδωνοστάσιο του 1900, που αντικατέστησε παλαιότερο του 16ου αι. (του 1512). Ο κυρίως ναός ανήκει στον οκταγωνικό αρχιτεκτονικό τύπο, το λεγόμενο νησιώτικο με σωζόμενα δείγματα μόνο στη Χίο και στην Κύπρο. Στο ναό διατηρείται εντυπωσιακός ψηφιδωτός διάκοσμος. Η Τράπεζα είναι επίμηκες κτήριο που καλύπτεται από ελαφρά οξυκόρυφη καμάρα. Στα ανατολικά απολήγει σε ημικυκλική αψίδα με τρίλοβο παράθυρο. Η αψίδα αυτή είναι και το μόνο σχεδόν τμήμα του αρχικού κτηρίου του 11ου αι. που έχει σωθεί. Η σημερινή μορφή του υπόλοιπου κτηρίου οφείλεται σε πολλές κατά καιρούς επεμβάσεις και μετασκευές. Στο εσωτερικό διατηρείται το αυθεντικό τραπέζι του 11ου αι. μήκους 15,70 μ., η επιφάνεια του οποίου κοσμείται από μαρμαροθέτημα με κρούστες μαρμάρων, ομοίων με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στα δάπεδα και στην ορθομαρμάρωση του Καθολικού. Η κινστέρνα, η δεξαμενή νερού, κατασκευάσθηκε με την ίδρυση της μονής στα ΒΔ του καθολικού. Είναι ημιυπόσκαφο κτήριο ορθογωνίου σχήματος.
Ο πύργος, ύστατο καταφύγιο των μοναχών σε περίπτωση επιδρομής και βιβλιοθήκη της μονής για κάποια χρονική περίοδο, σήμερα είναι ερειπωμένος. Αρχικά ήταν τριώροφο κτήριο ενώ σήμερα σώζεται μόνο το ισόγειο και ο πρώτος όροφος. Η Νέα Μονή, λόγω της εξαιρετικής της σημασίας από την άποψη της Ιστορίας της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής, ανήκει στα μνημεία που έχουν χαρακτηρισθεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και προστατεύονται από την UNESCO.
