Πρωτοχρονιά στη Χίο
Τα «αγιοβασιλιάτικα καραβάκια» της Χίου, μετεξέλιξη του χάρτινου καραβιού που περιέφεραν μικρής ή μεγαλύτερης ηλικίας καλαντιστές για τις τραγουδιστές ευχές της νέας χρονιάς, αποτελεί ένα αυθεντικό έθιμο στο οποίο μπορεί να έχει πρόσβαση κάθε επισκέπτης. Tα τελευταία χρόνια, το έθιμο πήρε μορφή διαγωνισμού, με κανονισμούς και όρους συμμετοχής από την Περιηγητική Λέσχη Χίου και τη συνεργασία του Δήμου Χίου.
Έτσι την τελευταία μέρα κάθε χρόνου, οι ομάδες των παιδιών που εκπροσωπούν συνοικίες και ενορίες και έχουν κατασκευάσει μοντέλα εμπορικών και πολεμικών πλοίων, το μέγεθος των οποίων φτάνει μέχρι τα 5 μέτρα, τραγουδώντας «παινέματα», διαγωνίζονται για το καλύτερο καράβι και την καλύτερη σκηνική παρουσία. Τα «παινέματα» και ο «σκοπός» που τραγουδούν τα παιδιά είναι επηρεασμένα από τα μικρασιατικά κάλαντα. Η πολιτισμική αυτή δράση λαμβάνει χώρα το απόγευμα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, είτε στην κεντρική πλατεία της πόλης, την πλατεία Πλαστήρα, είτε στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χίου, το οποίο βρίσκεται κατά μήκος της πλατείας.
Ρουκετοπόλεμος
Το έθιμο των ρουκετών, που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής, λαμβάνει χώρα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στο Βροντάδο. Πρόκειται για μια ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες ενορίες της περιοχής αυτής, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής.
Τα τελευταία χρόνια, οι ποσότητες των ρουκετών που κατασκευάζονται φτάνουν τις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που παρουσιάζουν στον ανοιξιάτικο ουρανό το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά φαντασμαγορικό. Έτσι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι από την Ελλάδα και το εξωτερικό, επιλέγουν να περάσουν το Πάσχα τους στη Χίο για να απολαύσουν αυτό το μοναδικό θέαμα.
Προκειμένου το έθιμο να τελείται με ασφάλεια τα τελευταία χρόνια, την ευθύνη για την προστασία των παρευρισκομένων και των γειτονικών σπιτιών την έχει αναλάβει η Δημοτική Ενότητα Ομηρούπολης, λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.
Ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τη φαντασμαγορική αυτή οπτική εμπειρία, είτε πηγαίνοντας σε μια από της δύο ενορίες, είτε παρακολουθώντας την από την περιοχή του Αίπους. Η πρόσβαση στις λεγόμενες «στροφές» του όρους Αίπους γίνεται οδικώς, προσφέροντας στο θεατή μια πανοραμική θέα του εθίμου.
Απόκριες στη Χίο
Το Καρναβάλι στη Χίο είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, πλούσιο σε τοπικά έθιμα, που οι ρίζες τους χάνονται στην εποχή του Μεσαίωνα και της Τουρκοκρατίας. Σχεδόν κάθε χωριό έχει τις δικές του καρναβαλικές εκδηλώσεις.
Η Μόστρα είναι η πιο γνωστή καρναβαλική γιορτή της Χίου και γίνεται στα Θυμιανά του Δήμου Αγίου Μηνά, παραδοσιακό χωριό πετροκόπων και κτιστάδων. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο Μεσαίωνα, όταν πειρατές και κουρσάροι λεηλατούσαν τα παράλια των νησιών και άρπαζαν τις σοδειές των κατοίκων. Κάποτε, στην περίοδο της Αποκριάς, την Παρασκευή της Τυρινής, καθώς όλο το χωριό γλεντούσε, οι φύλακες από τις βίγλες (κυκλικοί πύργοι- παρατηρητήρια της θάλασσας) ειδοποίησαν ότι έρχονταν πειρατές.
Οι Θυμιανούσοι, φουντωμένοι όπως ήταν από το γλέντι, κίνησαν προς την παραλία και τους έστησαν ενέδρα. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε, οι πειρατές κατατροπώθηκαν και οι χωριανοί, μεθυσμένοι από τη χαρά της νίκης, μετέφεραν τους αιχμαλώτους στην πλατεία του χωριού και τους «μόστραραν» (=τους επεδείκνυαν), συνεχίζοντας το γλέντι τους, μέχρι την Τυρινή Κυριακή. Σε ανάμνηση λοιπόν αυτής της νίκης, το έθιμο επαναλαμβάνεται από τότε ανελλιπώς κάθε χρόνο, ενώ το ίδιο βράδυ, με τη συνοδεία τοπικών οργάνων, χορεύουν το «ταλίμι», έναν ιδιότυπο χορό που αναπαριστά κινήσεις αντιμαχόμενων πολεμιστών.
Την Τυρινή Κυριακή γίνεται η παρέλαση των σατυρικών αρμάτων, που πλαισιώνονται από μασκαράδες, με πρώτο και καλύτερο τον Καρνάβαλο.
Το γλέντι ολοκληρώνεται με πανηγύρι στην πλατεία των Θυμιανών.
Ο Αγάς
Στα Μαστιχοχώρια, στα Μεστά και τους Ολύμπους, αλλά και στο Πυργί και στο Λιθί, χωριά που διατηρούν τα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά τους, αναβιώνει κάθε χρόνο την Καθαρή Δευτέρα, το έθιμο του «Αγά». Πρόκειται για ένα ιδιότυπο δικαστήριο, από το οποίο δε γλιτώνει κανείς, χωρίς να καταβάλει πρόστιμο! Το έθιμο του Αγά έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και ανάγεται γύρω στο 1830-1840.
Στα Μεστά και στους Ολύμπους, ο Αγάς έχει μεταλλαχθεί σε ολόκληρη γιορτή, με ενδιαφέρουσες αναπαραστάσεις και δρώμενα, που προσελκύουν στα μεσαιωνικά καστροχώρια πολλούς επισκέπτες, οι οποίοι και μπορούν να συμμετέχουν ενεργά.
